Орон сууцны шинэ хөтөлбөр хэрэгжсэн анхны долоо хоног дуусах гэж байна. Өнгөрсөн гурван хоногт арилжааны банкууд зээлтэй холбоотой 9.7 мянган удаагийн утасны дуудлагад хариулжээ. Мөн 113.1 мянган мессежид мэдээлэл илгээсэн бол зээлийн эдийн засагчидтай 8426 иргэн биечлэн уулзсан статистик гарч. Зээл хүсэгчдээс ердөө 26 нь шаардлага хангаж, зээл авсан нийт мөнгөн дүн 1.1 тэрбум төгрөгт хүрсэн байна. Энэ их хандалт, утасны дуудлагын ихэнх нь ипотекийн өндөр хүүтэй зээлээ найман хувь руу бууруулах хүсэлтэй иргэд байжээ. Гурван өдрийн дотор нийт 3492 иргэний зээлийг бага хүү рүү шилжүүлсэн бол мөнгөн дүн нь 104.3 тэрбум төгрөгт хүрсэн гэнэ. Төрийн банкны ганцхан салбараар дамжуулсан 100 мянган айлын орон сууцны хөтөлбөрт зээл хүссэн иргэний тоо ердөө 4000 хүрч байв. Гэлээ ч улс даяар “оволзуулж”, оочер дараалал үүсгэж байсан бол энэ удаа гурван өдөрт илүү их эрэлт үүссэнийг нотоллоо. Хэдий тийм ч арилжааны банкны салбарууд нам гүмхэн байгаа нь бүх банкаар зээл олгохоор зохион байгуулалтаа зөв шийдвэрлэснийх биз ээ.
Хуучин орон сууц худалдан авахын тулд ямар материал бүрдүүлэх шаардлагатайг тод­руу­лахаар хэд хэдэн банкны эдийн засагчдын өрөөгөөр ор­лоо. Сэлүүхэн, сэрүүхэн та­сал­гаанд эдийн засагчид 2-3 ир­гэнд маш ойлгомжтойгоор тайл­бар өгч суухтай таарсан юм.

Хуучин орон сууц барьцаа болох уу

Үл хөдлөх хөрөнгө зуучла­лын хэдхэн компани, зар сонин, сайтуудаар хязгаарлагддаг байсан хуучин орон сууцны зах зээл шинэ хөтөлбөр эхлэх сургаар оволзож эхэлсэн. Оросуудын барьсан, 1988 оны нэг өрөө байр 40 сая байснаа хөтөлбөрийн сургаар 50 сая гарсныг батлах хүн бий. Өмнө нь өндөр хүү буюу сард 1.5 хувиар тооцсон арилжааны банкуудын зээл авсан иргэний тоо 30 мянгад дөхжээ. Тэднийг зээл хүсч ирэхэд орлогын болон оршин суугаа газрын тодорхойлолт, цээж зураг тэргүүтэй материал шаардсан нь мэдээж. Үүнээс гадна ху­дал­дан авахаар сонгосон орон сууц зээлийн барьцаа болж чадах эсэх нь илүү чухал шалгуур юм.
Нэгэнт мөнгийг нь ипоте­кийн зээлээр баталгаатай шийдвэрлэнэ гэх ойлголттой хүмүүс хуучин орон сууцаа улам өндрөөр үнэлсээр байна. Гэтэл арилжааны банк 1950-1960 онд ашиглалтад орсон орон сууцанд зээл гаргахаас татгалздаг. 1970-аад онд барьж дуусгасан байр ч эрсдэлтэйд тооцох болсон гэнэ. 40, 50 мян­гатын орон сууцанд зээл олгох нь эргэлзээтэй байхад ир­гэд хошуурч, сурагласаар байгааг ХААН, Худалдаа хөгж­лийн банкны эдийн засагч нар хэллээ. Иргэд хотын төвийн байршилд нь дурлаж сонгоод буй нь илэрхий гэдгийг ч нуу­сангүй.
Бидний ярьж сурс­наар “газарт орчихно” гэх ойлголтод найдаж болохгүй гэж банкны эдийн засагчид хэлж байна. Бага тойрог тэргүүтэй хотын тө­вийн бүсэд хамаарах, хар­ваас хуучны орон сууц зээлээр авах гэж байгаа бол дахин эргэцүүлэхийг зөвлөе. Нөгөө та­лаас насаараа амьдарсан, хо­тын төвийн орон сууцаа зарж, шинэ, тохилог, чанартай орон сууц руу шилжихийг хүс­сэн бол мөн л барилгын нас­жилтыг тооцсоны дараа аж­­­­лаа хөөцөлдөх нь зүйтэй юм.

Хуучин орон сууц яагаад муу гэж

Нийслэлийн ерөнхий тө­лөв­­лөгөөний газраас нас­жилт гүйцсэн орон сууцны бүртгэл, судалгааны ажил эхлүүлээд хоёр жил болж байна. Өнгөрсөн хугацаанд 178 барилгад газар хөдлөх үед тэсч үлдэх чадварын үнэлгээ хийсэн бол 2013 онд 150 байгууламж шинжлэхээр төлөвлөн ажиллаж буй юм. Хамгийн сүүлийн үеийн батлаг­даагүй мэдээллээр Улаан­баатарт 525 орон сууц­ны барилга ашиглалтын шаард­лага хангахааргүй төвшинд байгаа гэнэ. Үүний 325 нь яаралтай буулгах, дахин төлөвлөлтөд хамруулж шинэ орон сууц байгуулах нь зүйтэй гэ­сэн дүгнэлттэй болжээ. Бу­сад нь хүчитгэн ашиглах буюу газар хөдлөхөд тэсч үл­дэх чадварыг сайжруулах хэ­рэгтэй гэж мэргэжилтнүүд үзсэн байна. Нийслэлээс гадна орон нутагт ч газар хөдлөхөд нурж болзошгүй байгууламж нэлээд байгаа аж. 16 аймгийн дүнгээр авч үзвэл 171 обьектыг ашиглуулахгүй байхаар шийд­вэрлэжээ.
Эдгээрээс Дунд­говьд хамгийн их буюу 46, Төв аймагт 20, Архангайд 19, Сэлэнгэд 14 барилга тус тус бүртгэсэн гэнэ.

Эрсдэлтэй хэдий ч даатгалтай

Мэдээж барилгын чанар муудсан нь насжилтаас шууд хамаарна. Тиймээс хуучин орон сууц худалдан авах гэрээ байгуулах нь иргэний хувьд, банкны хувьд ч эрсдэл хүлээж буйг ойлгох нь зөв. 50 сая төгрөгийн зээл авч, 20 жилийн турш найман хувийн хүү төллөө гэж үзвэл та банкинд нийт 130 сая төгрөг эргүүлэн төлөх тооцоо гарч байна. Нэг дор бөөнд нь төлөөд, байрандаа орох боломж бүгдэд байхгүйгээс хойш ийм зам руу орохоос өөр аргагүй. Энэ жил мэндэлсэн хүүхэд тань насанд хүрч, оюутан болохтой зэрэгцээд таны эзэмшилд ирэх орон сууцаа та одоо сонгоно. Гэтэл 10 жил өнгөрч байхад л нураад уначихвал орон сууцаа хэнээс нэхэх билээ. Энэ бол хуучин орон сууц сонгож буй иргэдийн хамгийн том эрсдэл. Гэвч үүнийг зохицуулахын тулд иргэд орон сууцны болон амь насны даатгалд хамрагдах шаардлага тавьж буйг банкны эдийн засагч нар танилцуулсан юм. Хамтран зээлдэгч хэдэн хүн байгаагаас үл хамаарч амь насны даатгалыг зээлийн 0.15 хувиар тооцож жил бүр төлөх гэнэ. Жишээ нь, та 50 сая төгрөг зээлсэн бол жилд 75 мянган төгрөгөө даатгалд тушаана. Түүнчлэн худалдан авч буй орон сууцаа үл хөдлөх хөрөнгийн даатгалд мөн л 0.15 хувьтай тэнцэх дүнгээр даат­гуулах шаардлагатай. Хэрэв таны эрүүл мэндэд эрсдэл тулгарвал, хуучин орон сууц тань гамшигт өртөж сүйдвэл дээрх даатгал зээлдэгч, зээл­дүүлэгч талын эрсдлийг хариу­цана гэсэн үг. Гэвч хуучин орон сууцаа зарах эсвэл хуу­чин орон сууц авъя гэж бодож байгаа бол дээрх эрсдэлийг даатгалтай жишиж, гэр бүлээрээ жинлүүрдэн харьцуулаарай. Эцсийн шийдвэр танд бий.
Дашрамд дуулгахад, та хувиараа бизнес эрхэлж, дундаж давхаргынхнаас илүү орлоготой бол орон сууцны зээл хоёрыг ч зэрэг авах боломжтой гэдгийг эдийн засагчид дуулгахыг хүссэн юм. Товчхондоо, иргэний ипотекийн зээл нэгээр хязгаарлагдахгүй ажээ.