Хүн амаа тосдохын тулд ажил хийдэг нь амьдралын хууль ажээ. Гэвч ямар ч байгууллага хөдөлмөрийн гэрээ байгуулахдаа мэргэжил шаарддаг. Харамсалтай нь, дээд боловсрол байтугай дунд сургуулиа арай хийн төгссөн цөөнгүй монгол хүнд тогтмол сайн цалинтай ажилд орно гэдэг тэнгэрийн санаа болж хувирна. Хэчнээн том бэрхшээл байсан ч шийдвэрлэх боломж байдаг нь сайхан, мэргэжилгүй хүнийг сургаад, ажлын байраар баталгаатай хангах боломжийг төр олгоод хэдэн сарын нүүр үзжээ. Ажилгүй иргэдээ амжиргаатай нь найдвартай залгуулах энэ ажил эрчээ аваад, шат ахиулах нэгэн үйл ажиллагаа өчигдөр боллоо. Энэ бол “Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” хэмээх нэгдсэн өдөрлөг юм. Өдөрлөг дөрвөн талын оролцогчтой. Үүнд, мэргэжилгүй ажил хайгч, мэргэжил, сургалтын төв, хөдөлмөр зуучлалын төрийн алба, ажил олгогч компани багтана.
Мэдэхгүйгээ мэдээд, хөдөлмөрлөхийг хүссэн ажил хайгч
Дөрвөн цагийн турш үргэлжлэх өдөрлөг эхлээд 60 минут өнгөрч байлаа. МҮЭСТО-ны хоёр давхар танхимаар чихэлдэх хүмүүсийг харвал зах дээр яваа мэт санагдана. Гэхдээ тэд ажилтай болох гарцаа олохын тулд ийнхүү чихэлдэж байгаа нь магтууштай. Тасалгаа бүр эзэнтэй, танилцуулгаа дэлгээд, сонирхсон хүмүүст дэлгэрэнгүй тайлбар өгөхөөр хичээх мэргэжилтнүүд мэндчилэн угтана. “Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” өдөрлөг эхлээд удаагүй байсан ч танхимаар үйлчлүүлэгчийн тоо даруй 300 гаруй болсон байв.“Эгч нь тогоочоор ажиллаж байгаа. Гэхдээ одоо сургалтад суух гэсэн юм” гэсээр 50 эргэм насны эмэгтэй олны дундуур зүсэн зүтгэлээ. Хөдөлмөр зуучлалын албаны мэргэжилтэн “Та байгууллагаасаа тодорхойлолт аваад ирвэл хүссэн сургалтандаа үнэгүй суух боломжтой” хэмээн эелдгээр хариуллаа. Толгой дохиж, ойлгосноо илэрхийлээд өнөөх эмэгтэй бас нэг зүйл лавлав. Манай хүү одоо ажилгүй, яаж ажилд оруулах вэ гэхэд “Юун түрүүнд ажилд орох хүсэлтэй байх хэрэгтэй” гэдгээс яриа эхлэв. Ажилд орох газраа олж уулзаад, мэргэжил эзэмшсэн бол шууд ажилд авна гэсэн гэрээ байгуулах хэрэгтэй гэнэ. Өнөөдөр манай улсад зар сурталчилгааны дөрвөн сонин, 10 орчим вэб сайт тогтмол ажиллаж байгаагийн дотор ажлын зар жинтэй хувийг эзэлдэг. Зөвхөн ажлын байрнаас өөрт таалагдсанаа сонгоод, гэрээгээ хийх ёстой гэнэ. Гэрээгээ аваад дүүргийнхээ хөдөлмөрийн хэлтэст үзүүлбэл зорин ирсэн мэргэжлийнх нь дагуу мэргэжил, сургалтын төвд элсүүлнэ. Түүндээ зургаан сар хүртэлх хугацаагаар суралцаж, сертификат, үнэмлэхээ авах аж. Хугацаагаа дуусгаж, мэдлэг, дадлагаа эзэмшээд, сайн дүнтэй мэргэжилтэн болсон цагтаа урьд нь гэрээ хийсэн компанидаа ажиллахаар явна. Төрийн байгууллагын мэргэжилтний үгийг сонссон тогооч ээж маань талархал илэрхийлээд, танилцуулгаас нь хүүдээ үзүүлнэ гэсээр аваад буцав.
Энэ мэтээр олон хүн ажилгүйчүүдийн эгнээнээс ажилд ороход бэлэн мэргэжилтэй болохоор замдаа гарлаа. Сургалтын хугацаа янз бүр учраас цаад хугацааг зургаан сар хэмээн зааж өгчээ. Тэгэхээр энд цугларсан 300 гаруй хүнээс зарим нь 45 хоногийн дараа гэрээлсэн ажилдаа орох бол зарим нь зургаан сарын турш тууштай суралцаад ажилтайгаа золгоно. Нэгэнт ажилд орохоос өмнө дадлага, сургалтыг сайн хослуулдаг учраас ажил олгогч компани тухайн иргэнийг дадлагажуулах, туршилтаар ажиллуулах гэсэн ойлголт байхгүй. Шууд л хөдөлмөрийн гэрээгээ байгуулж, цалинг нь олгоод эхлэх нь сайхан аж.
Мэдлэг олгоод, ажилд оруулдаг сургалтын төв
“Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” өдөрлөгт 72 сургалтын байгууллага элсэгчдээ бүртгэхээр хүрэлцэн иржээ. Өөрсдийн үйл ажиллагаагаа сурталчилж, ажил хайгчдад үнэгүй сургалт санал болгож байна. Үнэгүй гэдэг үнэн шүү. Учир нь, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас иргэдийн сургалтын төлбөрийг гаргаж байгаа аж. Зарим нь томоохон, төсөл, компанийн хөрөнгө оруулалтаар суралцагсдынхаа төлбөрийг олдог гэнэ. Хоёр давхрын шатаар өгсөөд гарч ирвэл өөдөөс “Цахилгаан тээвэр” компанийн сургалтын төвийн ажилтнууд угтана. Тус төвд автын засварчин, троллейбусны жолооч, кондуктор, Д ангиллын жолооч, Д ангилал ахиулах сургалтыг үнэ төлбөргүй олгодог. “Та хичээ, бид сургая” хэмээх уриатай төвийнхнийг зорин ирсэн эмэгтэй, нөхрийн хамт тэднээс “байцаалт” авлаа. Хэр удаан сургадаг, эмэгтэй хүн ажиллаж болох эсэх, цалин ямар байдаг, хангамж бололцоо, ажлын ачаалал гээд л лавлав. Сургалт 45 хоног, үнэ төлбөргүй, өдрийн хоолтой явагддаг байна. Троллейбусны жолооч уртасгасан цагаар ажилладаг боловч ээлжтэй байдаг учраас харьцангуй ачаалалтай. Эмэгтэй жолооч байвал эрэгтэйгээс илүү болгоомжтой, сайн ажилладаг гэж тайлбарлаад сайн ажиллавал сая гаруй төгрөгийн цалин авах боломжтойг дуулгалаа. Нэгэнт Д ангиллын жолоочийн үнэмлэхтэй, бэлэн ажлын байртай болж байгаа учраас эргээд хариуцлага хүлээх ёстой. Төгсөгч нь Цахилгаан тээвэр компанитай гурван жилийн гэрээ хийдэг гэнэ. Ингэснээр тус компани ч боловсон хүчнээр дутагдахгүй, иргэн ч гурван жилийн амьдралаа баталгаажуулж буй хэрэг.
Жолоочийн ажилд орохоор ирсэн эмэгтэй өөрөө В, С ангилалтай, туршлагатай нэгэн аж. Өнөөдрийн өдөрлөгийг хамаатнаасаа дуулаад, шууд ажилд орно гэсэн зорилго тээн хорооноосоо тодорхойлолтоо хүртэл аваад ирсэн нэгэн байна. “Цахилгаан тээвэр компани”-ийн ажилтан эмэгтэй жолоочтой болох гэж буйдаа баярлан, сургалтад үнэгүй суралцах эрхээ батлуулаад ир хэмээн заавар өглөө. Энэ мэтээр сургалтын төвүүд элсэгчдээ бүртгэнэ. Таны регистрийн дугаар, овгоо бүтнээр нь хэлээрэй, утасны дугаараа гаргацтай бичээрэй гэхчлэн олон асуулт тэр танхимын энд тэндээс дуулдана. Уул уурхай, зам, барилга, хүнс, цагаан идээ, газар тариалан, гар урлал, жолооч, боловсруулах үйлдвэр, барилгын материалын, үйлчилгээний, үсчин гоо сайхны, харилцааны гээд олон янзын мэргэжлийн сургалтын төв энд цугларчээ. Монгол Улсад 7000 мэргэжил бий гэдэг. Тэгвэл энд цөөнгүй хувь нь “Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” хэмээх нэрийн дор төвлөрсөн байлаа.
Мэдлэгт хөтөлж, амьдралтай нь залгуулдаг зуучлах төв
Өнөөдрийн байдлаар хөдөлмөрийн төв биржийн вэб хуудаснаа идэвхтэй ажил хайж байгаа 46377 иргэн бүртгэлтэй байна. МҮЭСТО-нд болсон ээлжит өдөрлөгийг Хөдөлмөрийн яамны харьяа Хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний төвөөс зохион байгуулсан юм. Энэ үеэр зургаан дүүргийн хөдөлмөрийн хэлтэс өөрийн үйл ажиллагааг сурталчилж, мэргэжил сургалтын 72 байгууллага хамрагдсан. Мөн нийслэлийн Хөдөлмөрийн газраас ирсэн мэргэжилтэн иргэдэд мэдээлэл түгээлээ. Хэдийгээр өдөрлөгийн хүрээнд бүх үйлчилгээ нэг дор төвлөрч, үнэгүй сургалтдаа шууд бүртгүүлэх боломж байсан ч өнөөдөр харьяа дүүрэг бүрт тань ийм үйл ажиллагаа үргэлжилж байна. Өөрөөр хэлбэл “Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” өдөрлөгт очиж амжаагүй ч гэлээ дүүргийнхээ хөдөлмөрийн хэлтэст очоод, үнэгүй сургалтын эрх авч болно гэсэн үг. Үнэгүй сургалтын зардлыг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас гаргаж байгаа. Үүний тулд ажил олгогч компанийн захиалгаар иргэнийг сургалтад хамруулах аж. Өөрөөр хэлбэл иргэн ажилд орох компаниасаа өөрийн нэр дээр захиалга гаргуулан, хөдөлмөрийн хэлтсээс сургалтын эрхийн бичгээ авна гэж Хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний төвийн зуучлал хариуцсан мэргэжилтэн У.Энхбаатар тайлбарлалаа.
Үйл ажиллагааг зохион байгуулж буй Нийслэлийн хөдөлмөрийн газрын ажилгүй иргэний бүртгэл, зуучлал хариуцсан мэргэжилтэн Н.Амарбаясгалангаас зарим асуудлаар тодорхой хариулт хүссэн юм.
-Өдрийн мэнд. Танай байгууллагад ажлын байрны захиалга хэр олон байна вэ. Ихэвчлэн ямар ажилтан захиалсан бэ?
-Нийслэлийн хөдөлмөрийн газарт он гарсаар 2000 гаруй ажлын байрны захиалга ирсэн. Худалдаа үйлчилгээ, нярав, рестораны үйлчлэгч, барилгын ажил дийлэнх хувийг эзэлж байгаа.
-Ажил хайгч хэр олон байгаа бол. Тэднийг насны байдлаар нь авч үзвэл?
-Бүртгүүлсэн 2000 гаруй иргэн байгаагаас 1000 гаруйг бид зуучилж ажилтай болгосон. Мөн жирийн иргэд төдийгүй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсээ хөдөлмөр эрхлэх боломжоор хангаж зуучилж байгаа. Захиалагчид нь залуучуудыг ажилд авна гэсэн байдаг. Гэхдээ 45-аас дээш настай хүмүүсийг сургууль, цэцэрлэгт харуул, жижүүрээр ажиллуулах захиалга ирүүлдэг юм.
-Сүүлийн жилүүдэд хөдөлмөр зуучлалын байгууллагаар ажилтан авах, ажилд орох нь их болжээ. Үүний ач холбогдол, сайн талыг та дурдахгүй юу?
-Хөдөлмөрийн газарт байгууллагууд хандах нь элбэг болж байна. Ажил олгогч нь ирээд боловсон хүчнээ хайхад нэг дороос харж, сонгоход хялбархан байдаг юм. Харин ажил хайгчийн хувьд хөдөлмөрийн газраар дамжсанаар эргээд баталгаатай, найдвартай ажлын байртай болох боломж гэсэн үг. Хувиараа зарлал, мэдээлэл аваад ажилд орсон хүмүүс нийгмийн даатгалаа нөхүүлж чадахгүй эсвэл туршилтын хугацаа нэрээр цалингүй ажиллах тохиолдол их гардаг. Тэр ч бүү хэл, цалинг нь өгөхгүй ажиллуулаад халагдсан хохирогч болох нь ч бий. Тэгэхээр манайхаар зуучлуулж, хууль эрх зүйн хүрээнд баталгаатай ажилтай болох боломжтой.
-“Мэргэжлийн сургалт таны сонголт” өдөрлөгт Нийслэлийн хөдөлмөрийн газар ямар үүрэгтэй оролцож байгаа вэ?
-Бид иргэдэд сургалтын эрхийн бичиг олгож байна. Ажлын байрандаа хүн мэргэжилгүй гээд гологдох нь бий. Тэгвэл ажилд орохоосоо өмнө мэргэжлээ эзэмшчихээд, төгсөнгүүтээ шууд ажлаа хүлээж авах харилцан тохиролцооны шугамаар ажиллах болсон. Эрхийн бичгийг нь бид шуурхай гаргаж өгч байна.
-Хэдий зуучлуулж байгаа ч эргээд ажлаасаа гарсан тохиолдол байдаг байх. Шалтгаан нь юунаас болдог гэж та үзэж байна?
-Байгууллага бүхэн 100 хувь асуудлаа шийдсэн байж чаддаггүй шүү дээ. Тиймээс зарим нэг дутагдлыг нь ажилтан нь тэвчихгүйгээр орхиод явах нь бий. Гэхдээ мэргэшүүлээд, урамшуулал болон нийгмийн даатгалыг нь сайн өгч байвал ажилтан тэр бүр гараад байхгүй шүү дээ. Бид эргээд судалгаа, хяналт хийгээд үзэхэд 5-7 хоног ажиллачихаад гарчихсан хүмүүс байдаг. Тэдний дийлэнх нь хувь хүний араншин, харилцаанаас шалтгаалсан нь тогтоогдсон.
